O gustach się (nie) dyskutuje

 Stare, znane wszystkim powiedzenie mówi: o gustach się nie dyskutuje. A może właśnie warto i trzeba? Każdy wie co myśli, czuje, w jaki sposób coś odbiera i często nasze opinie różnią się od siebie – jest to prawda wszystkim znana, a to sprawia, że nie podejmujemy zawiłych rozmów, bo i tak do niczego one nie doprowadzą.

Nie ma osoby, której opinia jest wiążąca i to co mówi jest święte. Jej wyczucie piękna lub miernoty danej rzeczy (ze względu na tematykę bloga czytaj: filmu, książki) i jego wysoka bądź niska ocena do niczego nie zobowiązuje. Krytyką się ufa, bo mają wiedzę, zdolność do dokładnego analizowania, zauważania szczegółów i ich interpretacji... Z tym ostatnim można się kłócić, bo przecież na pytanie „Co autor miał na myśli?”, każdy odpowie na swój własny sposób i będzie miał do tego całkowicie święte prawo. Ale to, że nie mam wiedzy, zdolności do analizowania i zauważania szczegółów, które twórca gdzieś tam powtykał, nie znaczy, że moja niska bądź wysoka ocena jest nieadekwatna i nie mogę jej wyrazić. I choć kieruję się swoimi własnymi odczuciami i czasami jest to prosta kategoria: podoba się/nie podoba się (właściwe skreślić) – to myślę, że nie ma w tym nic złego, a każdy i tak wyrazi swoją własną opinię.

Merytoryczne rozmowy o kulturze są jednak potrzebne. Argumenty, które faktycznie coś wnoszą, pozwalają drugiej stronie zwrócić na coś uwagę, wskazują na to, co się podobało i dlaczego, co można byłoby zrobić inaczej, uwidaczniają inny punkt widzenia na tę samą sytuację - to wszystko doprowadza do tego, że dyskusja nabiera charakteru i niesie za sobą treść.

Warto nie wychodzić z kina obojętnym i stwierdzać, że „film był spoko”, tylko powiedzieć coś więcej. Chociażby dla samej przyjemności rozmowy, a szczególnie jeśli mamy prowadzić ją z kimś o podobnej wiedzy, zamiłowaniu, a jeśli nawet nie, to i tak może pomóc nam to wyjść poza nasze ramy patrzenia. Warto również czytać/zapoznawać się ocenami krytyków czy nawet krytyków amatorów, bo każdy zawsze zwróci na coś innego uwagę, co nam mogło umknąć albo po prostu pokaże inny punkt zaczepienia. Z drugiej strony może bywać też tak, że nie umiemy jasno i konkretnie odpowiedzieć na pytanie: Dlaczego? Co tam było fajnego? Czemu tak sądzimy? Możemy oceniać coś jako całość, bo mamy sentyment, bo po prostu dobrze się bawiliśmy, bo po prostu uważamy, że była to dobra rozrywka. Lub też w drugą stronę. Ale nie należy od razu naskakiwać na kogoś z tekstem „Nie znasz się”, „Przecież to było dno i wodorosty”, bo często i ta strona nie ma rzeczowych argumentów.

Na jednym z najpopularniejszych serwisów filmowych, pod wieloma filmami w części „forum filmu” można znaleźć wątki dotyczący tego, że ocena danego działa jest zawyżona. Zastanawiam się czy faktycznie może. Przecież każdy ocenia po swojemu. I choć film może być np. kontrowersyjny, nie przypaść do gustu jakieś części widzów, to chyba nie należy od razu oskarżać tych, którym się podobało, o nieprawidłowe oceny, a szczególnie jeśli swoją własną niską ocenę nie uzasadnia się niczym konstruktywnym. Bo co to znaczy nieprawidłowa ocena? Komuś taki specyficzny humor bądź schematyczna fabuła się podobała i nie miał zbyt wygórowanych oczekiwań, i to nie znaczy, że jego ocena jest niewłaściwa.

Sama przyznam się do tego, że mam wśród ulubionych filmów takie, którym z sympatii i za urok dałam najwyższą ocenę, choć średnia ocen nie przekracza 7,0, a patrząc obiektywnie taka też powinna być. I działa też to w drugą stronę.

Zdarzyło mi się obejrzeć film, który (delikatnie rzecz ujmując) rozpierdzielił mój mózg na milion drobnych kawałków i to oczywiście w negatywnym znaczeniu. Do tej pory, jak o nim pomyślę, zbiera mi się ...każdy wie na co. Problem polega na tym, że większość widzów zachwyca się tym dziełem i dla nich ból mózgu jest przyjemnością i określając kwintesencją to, co ja uważam za beznadzieje. I choć jestem w stanie zrozumieć wszystko, uwzględniając uzasadnienia tych kino-maniaków, które do mnie -serio- docierają, to moje zdanie jest odmienne.

Jeśli jesteście ciekawi o jakim filmie mówię, to Wam zdradzę, choć każde kolejne słowo napisane na jego temat bardzo mocno mnie boli. Ale zanim padnie tytuł, będzie krótkie pytanie sprawdzające. Z czym kojarzą Wam się lata 50/60? Ja stawiałabym na kolor (oczywiście mówimy o amerykańskiej popkulturze, nie PRL-owskiej). Moda, różnobarwne domki, prawie jak z Edwarda Nożycorękiego, Elvis Król, w kinematografii bajki Disney'a, w tym Kubuś Puchatek <3 i jakaś taka szara, nudna, dołująca rzeczywistość, którą próbowano zabarwić prostotą i komedią. Jedną z tych postaci, która właśnie miała to na celu był … Batman. Prosty, komediowy, kolorowy… Batman. Gryzie się to, prawda? Mi okropnie! Jak zaczęłam oglądać film, w którym „Batman zbawia świat” … w sumie to nie pamiętam, co czułam i co pomyślałam, ale w sumie to dobrze, ale za to pamiętam doskonale moje: WTF? Po obejrzeniu tego … czegoś.

Ogólnie chodzi o to, że serial i film o przygodach jednego z najbardziej mrocznych, tajemniczych, złożonych psychologicznie postaci w świecie komiksu biega sobie po ulicach Gotham w kolorowych majtasach ze swoim wiernym kompanem Robinem i ratuje świat przed bardzo groźnymi przestępcami: Jokerem, Człowiekiem Zagadką, Pingwinem i całą resztą. Wszystko to zostało ubrane w schemat kiczu, dzisiaj określamy to jako camp. I taka była też wtedy kultura, takie rzeczy się robiło, absolutnie nie miało być to wymagające i absolutnie miało zapewnić typową lekką rozrywkę dla milionów Amerykanów. I się udał. Serial, jak na swoje czasy, był bardzo popularny. Ale co w nim takiego jest złego? A no np. to, że robi z widza idiotę. Nie uwierzę, że główny bohater: inteligenty, wykształcony, autorytet w całym Gotham, był tak mało ogarnięty, że nie był w stanie poznać z bliska jednej ze swoich przeciwniczek, tylko dlatego, że miała inny akcent i była dla niego miła. Scena, w której gumowe rekiny (w porównaniu z nimi krokodyle w Indianie Jonesie stoją na bardzo wysokim poziomie) są pokonywane przez … sprej na rekiny – to po prostu załatwiło system. Do tego teatralna (w tym złym znaczeniu) gra aktorska sprawiała, że filmową 'przygodę' odbierało się z jeszcze cięższym sercem.

Nie każdemu leżała ta komediowa forma Batmana. W jednym z wywiadów Bruce Scivall, amerykański historyk filmu, wspomina, że „Michael Uslan, wielki wielbiciel komiksu za wszelką cenę pragnął przywrócić w filmach wersję Batmana bardziej zbliżoną do bohatera pierwszych opowieści lub z zeszytów komiksowych z lat siedemdziesiątych, w których przedstawiano go jako mrocznego stróża sprawiedliwości." (1)  Udało się to dopiero pod koniec lat 80. dzięki Timowi Burtonowi. 

Radosław Swółł, autor artykułu „Iluzjonista czyli dlaczego plastikowe sutki przegrały z kevlarowym pancerzem", pisze tak: „(...) fabuła była umowna, dialogi i zachowania bohaterów naiwne, aktorstwo przerysowane i zamierzenie sztuczne, a efekty specjalnie nieudolne” (2) - i to wszystko jako całość niektórych będzie boleć, a dla innych będzie niesamowitym przeżyciem.

Swoje pozytywne doznania opisują internauci na jednej z wyżej wspomnianych stron. Już kilka pierwszych wpisów ukazuje ich zachwyt. Piszą m.in. że chcą więcej, że niedopracowanie i niedorobienie filmu powoduje, że jest genialny, że jest to niestandardowa produkcja, którą należy oglądać z otwartą głową. że przy prezentowanej autoironii i grotesce można się świetnie bawić. 

Film określany jest jako parodia, chociaż to nie do końca prawda. W parodii głównym celem jest wyśmianie kogoś/czegoś. Tutaj twórcy na poważnie zrobili komedię, a pójście w tę stronę można upatrywać w skandalu, który wybuchł w 1954, po publikacji książki Frederica Werthama „Seduction of the Innocent”. W książce autor ten „przedstawił zagrożenia, jakie niosą komiksy, oraz ujawnił homoseksualny związek łączący, jego zdaniem, Batmana i Robina”(3). Dlatego celem było, aby zabawa była infantylna i nieskomplikowana. Nie nasuwała podejrzeń. 

Nie da się ocenić takich dzieł obiektywnie, ponieważ zawsze patrzymy na nie z własnego punktu widzenia, przez pryzmat tego, na czym my się wychowywaliśmy, co dzisiaj bardziej do nas przemawia i w jakiej kulturze filmowej obecnie się poruszamy. Trzeba mieć bardzo otwartą głowę, ale nie zawsze się da. 50 lat temu może łatwiej było zaakceptować taki stan rzeczy, bo nie wszyscy musieli mieć styczność z mrocznym wizerunkiem Batmana, lubić go i akceptować. 

Jakakolwiek nie byłaby sytuacja, niech każdy myśli co chce! 

W ramach poruszanego wątku, kilku studentów Uniwersytetu Opolskiego, przedstawiło swój punkt widzenia na dwa tematy. Pierwszy z nich dotyczy wyboru: Kapitan Ameryka czy Iron Man, a drugi twórczości Quentina Tarantino. Zapraszamy! 

https://www.youtube.com/watch?v=gp07W5nb_gk

(1) "Dzisiejszy świat jest miejscem niebezpiecznym i pełnym przemocy” wywiad z Brucem Scivallym,  Zeszysty komiksowe nr 15, s. 40

(2) "Iluzjonista czyli dlaczego plastikowe sutki przegrały z kevlarowym pancerzem", Radosław Swółł, Zeszyty Komiksowe nr 15, s. 44-45

(3) Grażyna Stachówna, Władcy wyobraźni. Sławni bohaterowie filmowi,  s. 44